ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾ ਅੱਜ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਕਿੱਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਗੱਲ 1972 ਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬੰਗਲੁਰੂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸ਼ੈੱਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਪਹਿਲ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਪਿਛਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਵਿਕਰਮ ਲੈਂਡਰ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ, ਸਟੀਕ, ਨਰਮ ਲੈਂਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਉਤਰਿਆ, ਭਾਰਤੀ ਦਿਲ ਮਾਣ ਨਾਲ ਭਰ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ1972 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲੁਰੂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਛੇ ਮੋਟੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਸ਼ੈੱਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਪੇਸ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਰਾਖੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਨਤਕ ਡੋਮੇਨ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਉਪਲਬਧ ਹੈ। 1966 ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਈ ਵਿਕਰਮ ਸਾਰਾਭਾਈ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਮੇਟੀ ਫਾਰ ਸਪੇਸ ਰਿਸਰਚ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਪੀਐਚਡੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਭੌਤਿਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ (ਪੀਆਰਐਲ) ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ। ਜੋ ਪਾਇਨੀਅਰ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸੂਰਜੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ-ਕਿਰਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਾੜ ਪੜਤਾਲਾਂ ਅਤੇ ਐਮਆਈਟੀ ਵਿਖੇ ਐਕਸਪਲੋਰਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ, ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਅਤੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਟੀਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਇਕੱਠਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਨੌਜਵਾਨ ਜਿਸਨੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਖਰੀਦਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਮੈਨ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ। ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਸੀ ਸਾਲਾ ਉਡੁਪੀ ਰਾਮਚੰਦਰ ਰਾਓ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਯੂਆਰ ਰਾਓ ਨੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਟੀਮ ਵਿਚ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਕਦੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਦੇਖਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ, ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਟੀਮ ਨੂੰ ਤ੍ਰਿਵੇਂਦਰਮ ਨੇੜੇ ਥੰਬਾ ਇਕੂਟੋਰੀਅਲ ਰਾਕੇਟ ਲਾਂਚਿੰਗ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ PRL ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1971 ਵਿੱਚ ਸਾਰਾਭਾਈ ਦੀ ਬੇਵਕਤੀ ਮੌਤ ਨੇ ਸਤੀਸ਼ ਧਵਨ ਨੂੰ ਅਗਵਾਈ ਲਈ ਚੁਣਿਆ। ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਧਵਨ ਨੇ ਇਸਰੋ ਨਾਲ ਬੰਗਲੌਰ ਜਾਣ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ। ਯੂਨੀਅਨਾਈਜ਼ਡ ਲੇਬਰ ਫੋਰਸ ਯੁੱਧ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚਲੀ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਪਕਰਣ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੇਂਗਲੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਗਾਂ ਲੱਭਣੀ ਪਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਆਈਆਈਏਸਸੀ ਜਿਮਖਾਨਾ ਸਹਿ-ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਕਰਨਾਟਕ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਓ ਨੂੰ ਕਸਬੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪੀਨੀਆ ਉਦਯੋਗਿਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਨਵੇਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸ਼ੈੱਡਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਜੁਗਾੜ ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਾਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ, ਥਰਮੋਕੋਲ, ਵਿਨਾਇਲ, ਅਤੇ, ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਡਕਟ ਟੇਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਧੂੜ ਭਰੇ, ਐਸਬੈਸਟਸ-ਛੱਤ ਵਾਲੇ ਸ਼ੈੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਗਤੀਵਿਧੀ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਸਾਫ਼ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਸ਼ੈੱਡਾਂ ਵਿੱਚ, 1972 ਅਤੇ 1975 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਪਰ ਭਾਵੁਕ ਟੀਮ ਜਿਸਦੀ ਔਸਤ ਉਮਰ 26, ਰਾਓ ਦੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ, ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਕੱਠੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਆਰੀਆਭੱਟ ਤਿਆਰ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਾਰਨਾਮਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। 2017 ਵਿੱਚ 85 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 18 ਹੋਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟਾਂ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਰੋ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਦਹਾਕੇ-ਲੰਬੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਏਐਸਐਲਵੀ ਅਤੇ ਪੀਐਸਐਲਵੀ ਵਰਗੇ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਲਾਂਚ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸਟ੍ਰੋਨਾਟਿਕਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ‘ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ’, ਨਾਲ ਨਵਾਜੇ ਯੂਆਰ ਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।